Το θαύμα του «Άξιον Εστίν»
Το κείμενο που ακολουθεί, βρίσκεται στο τέλος του «Νέου Μαρτυρολογίου» του Αγίου Νικοδήμου (1799), με τον τίτλο «Σεραφείμ τοῦ Θυηπόλου ὑπόμνημα περί τοῦ θαύματος τοῦ γενομένου ὑπό τοῦ Ἀρχαγγέλου Γαβριήλ ἐν τῷ Ἁγίῳ Ὄρει τοῦ Ἄθω· ἤτοι περί τοῦ Ἀρχαγγελικοῦ ὕμνου τοῦ ΑΞΙΟΝ ΕΣΤΙΝ.»
Η διήγηση, λοιπόν, έχει ως εξής:
Στην παλαιά Σκήτη του Πρωτάτου, κοντά στην περιοχή των Καρυών, κοντά στην τοποθεσία της Ιεράς Μονής Παντοκράτορος, είναι ένας «λάκκος» μεγάλος με διάφορα κελιά. Σε ένα, λοιπόν, από αυτά τα κελιά, το οποίο ήταν αφιερωμένο στην Κοίμηση της Θεοτόκου, ζούσε ένας γέροντας Ιερομόναχος με τον υποτακτικό του.
Επειδή ήταν συνήθεια τότε να γίνεται αγρυπνία στην παραπάνω Σκήτη, το απόγευμα κάποιου Σαββάτου, θέλοντας ο παραπάνω γέροντας να πάει στην αγρυπνία λέει στον μαθητή του:
«Παιδί μου, εγώ θα πάω στην αγρυπνία, ως συνήθως. Εσύ, μείνε στο κελί και διάβασε την Ακολουθία σου, όπως γνωρίζεις»· και αποχώρησε.
Η εμφάνιση του Αρχάγγελου
Αφού άρχισε να σουρουπώνει, ακούστηκαν χτυπήματα στην πόρτα. Ο δε αδερφός έτρεξε και την άνοιξε και βλέπει ένα ξένο μοναχό, άγνωστο σε αυτόν, ο οποίος, αφού εισήλθε έμεινε στο κελί για το βράδυ. Νωρίς τα χαράματα, ως μοναχοί, σηκώθηκαν να ψάλουν την ακολουθία του Όρθρου. Όταν έφτασαν στην «Τιμιωτέραν», ο μεν μοναχός του κελιού έψαλε μόνο την «Τιμιωτέραν τῶν Χερουβίμ», τον συνήθη, δηλαδή, και παλαιό ύμνο του Aγίου Kοσμά του ποιητού. O δε ξένος εκείνος Mοναχός, κάνοντας άλλη αρχή του ύμνου, έψαλε ως εξής· «Ἄξιόν ἐστιν ὡς ἀληθῶς μακαρίζειν σέ τήν Θεοτόκον, τήν ἀειμακάριστον καί παναμώμητον, καί Mητέρα τοῦ Θεοῦ ἡμῶν»· και έπειτα επισύναψε και την «Tιμιωτέραν» έως τέλους.
Όταν άκουσε αυτό ο εντόπιος Mοναχός, γέμισε θάμβος, και λέει προς τον άγνωστο μοναχό. Εμείς μόνο «Tην Τιμιωτέραν» ψάλλουμε, το δε «Ἄξιόν ἐστιν» ουδέποτε ακούσαμε, ούτε εμείς, ούτε οι παλαιότεροι πατέρες. Aλλά σε παρακαλώ, κάνε αγάπη, και γράψε και σε εμένα τον ύμνο αυτό για να τον ψάλλω και εγώ στη Θεοτόκο. O δε αποκριθείς του είπε, φέρε μου μελάνι και χαρτί, για να τον γράψω. – Δεν έχω, του είπε, ούτε μελάνι, ούτε χαρτί, ο εντόπιος μοναχός. – Φέρε μου τότε μια πλάκα αποκρίθηκε ο φαινομενικά ξένος και ο μοναχός έτρεξε όλο χαρά για να του φέρει.
«Έτσι να ψάλλετε και εσείς...»
Όταν την έλαβε ο ξένος, έγραψε με το δάχτυλό πάνω στην πλάκα τον παραπάνω ύμνο, το «Ἄξιόν ἐστιν». Και, ω! του θαύματος. Τόσο βαθιά χαράχθηκαν τα γράμματα επάνω στη σκληρή πλάκα, σα να επρόκειτο για πηλό απαλότατο. Έπειτα λέει στον αδερφό: -Από δω και στο εξής, έτσι να ψάλλετε και εσείς και όλοι οι Ορθόδοξοι Χριστιανοί. Και αφού είπε αυτά έγινε άφαντος· ήταν Άγιος Άγγελος του Θεού, ο Αρχάγγελος Γαβριήλ, απεσταλμένος από τον Θεό για να αποκαλύψει τον Αγγελικό αυτό ύμνο, και τον τρόπο, με τον οποίο δικαίως πρέπει να υμνείται η Μητέρα του Θεού.
Αφού επέστρεψε από την αγρυπνία ο γέροντας και εισήλθε στο κελί, άρχισε ο υποτακτικός να του ψάλει το «Ἂξιόν Ἐστιν», όπως ακριβώς τον δίδαξε ο Αρχάγγελος. Όταν αυτός άκουσε όλα, όσα συνέβησαν κατά τη διάρκεια της νύχτας και είδε και την πλάκα, γέμισε φόβο και θάμβος. Με την Αγγελοχάρακτη εκείνη πλάκα αμέσως πήγαν στο Πρωτάτο, όπου την έδειξαν στον Πρώτο του Αγίου Όρους και τους υπόλοιπους γέροντες της Κοινής συνάξεως. Τότε όλοι με μια φωνή δοξάσανε τον Θεό. Και αφού ευχαρίστησαν την Κυρία Θεοτόκο για το παράδοξο αυτό θαύμα, αμέσως έστειλαν την πλάκα στην Κωνσταντινούπολη, προς τον Πατριάρχη και τον Βασιλιά, μαζί με ένα γράμμα, που εξηγούσε όλη την υπόθεση του φοβερού αυτού θαύματος.
Επίλογος
»Από τότε και ύστερα, ο μεν Αγγελικός αυτός ύμνος έγινε γνωστός σε όλη την Οικουμένη, για να ψάλλεται στη Θεομήτορα από όλους τους Ορθοδόξους. Η δε Αγία εικόνα της Θεοτόκου, η οποία βρισκόταν στην Εκκλησία του κελίου εκείνου, στο οποίο έγινε αυτό το θαύμα, μεταφέρθηκε από τους πατέρες στην Εκκλησία του Πρωτάτου· και εκεί βρίσκεται μέχρι σήμερα, ενθρονισμένη επάνω στο Ιερό Σύνθρονο, εντός του Ιερού Βήματος, επειδή και μπροστά από αυτή την εικόνα, ψάλθηκε αυτός ο ύμνος για πρώτη φορά από τον Άγγελο. Το δε κελί εκείνο, έλαβε το όνομα «Ἄξιόν ἐστι». Και ο λάκκος εκείνος, στον οποίον βρίσκεται το κελί, είναι γνωστός έως σήμερα ως «ᾊδειν», δηλαδή, «ψαλμωδία», επειδή για πρώτη φορά ψάλθηκε σε αυτόν ο Αγγελικός, και θεομητορικός αυτός ύμνος».
Και κάποτε μεν ο Δεσπότης των όλων Θεός, έδωσε τις Δέκα Εντολές στους Εβραίους γραμμένες με το δάχτυλό του, επάνω σε δυο λίθινες πλάκες. Τώρα δε ο Άρχων των του Θεού Αγγέλων, έδωσε σε όλους τους Ορθοδόξους τον πλέον γλυκύτερον, και ερασμιώτερον ύμνο της Μητέρας του Θεού, γραμμένο στην λίθινη πλάκα με το Αρχαγγελικό του δάχτυλο.
»Δείτε και πώς πραγματοποιήθηκε η προφητεία του θείου Γαβριήλ, που είπε, να ψάλλουν τον ύμνο αυτό όλοι οι Ορθόδοξοι· γιατί τόσο διαδεδομένος και τόσο ποθητός έγινε ο Αγγελοσύνθετος αυτός ύμνος σε όλους τους ορθοδόξους, ώστε και αυτά τα μικρά παιδιά των Χριστιανών, ξέρουν και τον ψάλλουν μεγαλοφώνως σήμερα, με μεγάλη χαρά της καρδίας τους, εις δόξαν της Θεοτόκου, με τις Άγιες πρεσβείες της οποίας να αξιωθούμε της Βασιλείας των Ουρανών». Αμήν.
Απολυτίκιο
Ήχος δ' - Ταχύ προκατάλαβε
Πατέρων αθροίσθητε, πασά του Άθω πληθύς, πιστώς εορτάζοντες, σήμερον χαίροντες, και φαιδρώς αλαλάζοντες, πάντες εν ευφροσύνη, του Θεού γαρ η Μήτηρ, νυν παρά του Αγγέλου, παραδόξως υμνείται διό ως Θεοτόκον αεί ταύτην δοξάζομεν.
1. Ιουστίνου ιερομ. Σιμωνοπετρίτου, «Άξιον Εστιν» – Η θαυματουργή εικόνα του Πρωτάτου, Αγιορείτικα τετράδια 1 (1982)
2. Αγ. Νικοδήμου του Αγιορείτου, «Νέον Μαρτυρολόγιον» – Βενετία (1799)