Το «Άξιον Εστί» στη Θεία Λατρεία
Η σύνθεση του ύμνου και η λειτουργική του χρήση
Το θεομητορικό μεγαλυνάριο «Ἄξιον ἔστιν» αποτελείται από δύο διακεκριμένους ύμνους, απ’ το αγγελοδίδακτο προύμνιο «Ἀξιον ἔστιν ὡς ἀληθῶς, μακαρίζειν Σέ τήν Θεοτόκον, τήν αειμακάρἱστον, καί παναμώμητον, καί Μητέρα τοῦ Θεοῦ ἡμῶν» και από τον ειρμό της θ΄ ωδής του κανόνα της Μεγάλης Παρασκευής «Τήν τιμιωτέραν των Χερουβείμ, καί ἐνδοξοτέραν ἀσυγκρίτως τῶν Σεραφείμ, τήν ἀδιαφθόρως, Θεόν Λόγον τεκοῦσαν, τήν ὄντως Θεοτόκον Σέ μεγαλύνωμεν», ποίημα του αγίου Κοσμά του Ποιητού (8ος αι.).
Ο ύμνος πέρασε απ’ τα τέλη του 10ου αιώνα σε λειτουργική χρήση και ψάλλεται στη θεία Λειτουργία του ιερού Χρυσοστόμου, όποια ημέρα κι αν τελείται αυτή, μετά την εκφώνηση «Ἐξαιρέτως τῆς Παναγίας ἀχράντου…» απ’ τον α΄ χορό, στον ήχο που ψάλθηκε και το Χερουβικό. Υπάρχουν βέβαια και περιπτώσεις που «καταλίμπάνεται» και ψάλλεται άλλο αντ’ αυτού.
Ψάλλεται επίσης στον Όρθρο και στους δύο Παρακλητικούς κανόνες της Θεοτόκου και αναγιγνώσκεται στις ακολουθίες της Τραπέζης και του Μικρού Αποδείπνου.
Κατά τήν τοπική αγιορείτικη παράδοση ο αρχάγγελος Γαβριήλ έψαλλε τον ύμνο σε ήχο β΄.
Η ακολουθία στην εικόνα του «Άξιον έστι»
Πλήρη ακολουθία στο «Ἄξιον ἔστι» φιλοπόνησε ο λόγιος ιεροδιάκονος του Ρωσικού Κοινοβίου Βενέδικτος «εὔλαβεία τή πρός τήν Κυρίαν Θεοτόκον, αἰτήσει των τοῦ Πρωτάτου Ἐκκλησιαστικῶν, κατά τό 1838».
Εκδόθηκε τέσσερεις φορές στην Αθήνα (1854, 1857, 1890, 1971) και μια στις Καρυές του Αγίου Όρους (1924). Η μετάφρασή της στα σλαβονικά τυπώθηκε δύο φορές, μια στην Κωνσταντινούπολη (1861) και μια στη Θεσσαλονίκη (1910).
Ο κανόνας είναι γραμμένος σε ήχο δ΄. «Ἀνοίξω τό στόμα μου», Στη θέση του συναξαρίου δημοσιεύεται το υπόμνημα του Πρώτου Σεραφείμ.
Τα δοξαστικά, που τονίστηκαν μουσικά, «ἀντεγράφηοαν διά χειρός Ἀβερκίου Μοναχοῦ Ἀντιπροσώπου Ἱερᾶς Μονῆς Ξενοφῶντος ἐν ἔτει 1923».
1. Ιουστίνου Ιερομονάχου Σιμωνοπετρίτου, «Άξιον Εστιν» – Η θαυματουργή εικόνα του Πρωτάτου, Αγιορείτικα τετράδια 1 (1982)