Η εικόνα και το ελληνικό έθνος
«Στις 3 Οκτωβρίου 1913 οι αγιορείτες μοναχοί, αφού έκαναν εκτενή δέηση με ολονύκτια αγρυπνία στο ναό του Πρωτάτου, συνέταξαν το μνημειώδες ψήφισμα «τῆς αἰωνίου καί ἀδιάσπαστου ἑνώσεως μετά τῆς Μητρός Ἑλλάδος», το οποίο υπέγραψαν οι ηγούμενοι και προϊστάμενοι των μοναστηριών, αφού πρώτα έβαζαν τρεις μετάνοιες μπροστά στην «ἐφέστιο τῶν ἐφεστίων» εικόνα του Αγίου Όρους και κατασπάζονταν με βαθύτατη συγκίνηση και δάκρυα την πανάχραντο Δέσποινα και έφορο του Άθω. Το έγγραφο αυτό καθαρογράφτηκε, σφραγίστηκε απ’ τη Κοινότητα και τα μοναστήρια και στάλθηκε το μεν πρωτότυπο στον βασιλέα Κωνσταντίνο, «τόν ἐπί τοῦ Ἁγίου Ὄρους διάδοχον τῶν ἀοιδίμων Αὐτοκρατόρων, τῶν ἱδρυτῶν τῶν ἱερῶν μονῶν», αντίγραφα δε στη Μεγάλη του Χριστού Εκκλησία, σε όλες τις κυβερνήσεις των Ορθοδόξων κρατών και στα μέλη «τῆς ἐν Λονδίνῳ Πρεσβευτικῆς Συνδιασκέψεως» (Ιερόν Ψήφισμα Αγίου Όρους, 1913).
Η εικόνα του «Ἄξιόν Ἐστι» τυπώθηκε και στις επίσημες ομολογίες του εθνικού αγιορείτικου δανείου του 1931, μετά την ανεκτίμητη προσφορά απ’ τα μοναστήρια του μεγαλύτερου μέρους των αγιορείτικων μετοχίων προς αποκατάσταση των ακτημόνων και των προσφύγων της Μικρασιατικής καταστροφής.
Το 1963, με αφορμή τον επίσημο εορτασμό της χιλιετηρίδος του Αγίου Όρους, η πάνσεπτη εικόνα με απόφαση της Ιεράς Κοινότητος και με την συνοδεία μητροπολιτών, πολιτικών και στρατιωτικών αρχών, των αντιπροσώπων των μονών, των διακονητών του Πρωτάτου κ.α. μεταφέρθηκε στην Αθήνα, όπου την υποδέχτηκαν με εξαιρετικές τιμές, βαθύτατη ευλάβεια και συγκίνηση. Πλήθος πιστών της πρωτεύουσας είχαν έτσι την ευκαιρία να προσκυνήσουν την σεβάσμια και ιστορική εικόνα, που για πρώτη φορά έβγαινε από το ιερό λίκνο της. Ο ιστορικός Χρήστος Καρδάρας γράφει για τον εορτασμό της χιλιετηρίδας του Αγίου Όρους:
«Στις 17 Απριλίου του 1963 το πολεμικό σκάφος Ασπίς μετέφερε από το Πρωτάτο του Αγίου Όρους στον Πειραιά την ιστορική εικόνα της Παναγίας με το Βρέφος, γνωστή ως «Ἄξιόν Ἐστι». Η εικόνα το βράδυ της ιδίας ημέρας έφτασε εν πομπή στην Μητρόπολη των Αθηνών, όπου εκτέθηκε σε λαικό προσκύνημα. Ήταν το προοίμιο των εορτασμών για την χιλιετηρίδα του Αγίου Όρους. Σε προσφώνησή του κατά την τελετή στην Μητρόπολη ο δήμαρχος Αθηναίων Άγγελος Τσουκαλάς τόνισε ότι «συμβολισμὸν βαθύταντον περικλείει ἡ παρουσία τῆς Σεπτῆς Εἰκόνος διότι ὁ κόσμος διέρχεται σήμερον δραματικὰς στιγμὰς καὶ σείονται τὰ θεμέλια τῶν κοινωνιῶν ὑπὸ τὰ πλήγματα τῆς ἀνηθικότητος καὶ τοῦ μίσους.»
Τὰ προεόρτια ἔληξαν στὶς 24 Ἀπριλίου.
…Στις 19 Ιουνίου έφτασε με τρένο στην Αλεξανδρούπολη ο Οικουμενικός Πατριάρχης Αθηναγόρας, όπου έγινε δεκτός με μεγάλες τιμές. Τις επόμενες ημέρες έφτασαν στον Πειραιά αντιπροσωπείες και άλλων Εκκλησιών, όπως της κοπτικής και κατευθύνθηκαν ατμοπλοικώς στον Άθω, όπου στις 23 Ιουνίου έφτασε ο Παύλος συνοδευόμενος από τον διάδοχο Κωνσταντίνο και τον πρίγκιπα Μιχαήλ. Ήταν το αποκορύφωμα των εορτασμών της χιλιετηρίδας του Αγίου Όρους.
Πρώτη φορά έπειτα από πολλούς αιώνες συναντήθηκε οικουμενικός Πατριάρχης με Πατριάρχη Ιεροσολύμων και Πατριάρχες βαλκανικών χωρών, όπως ο Βουλγαρίας Κύριλλος και ο Σερβίας Γερμανός.
Ο Οικουμενικός Πατριάρχης Αθηναγόρας σε ομιλία του στον ιερό ναό του Πρωτάτου τόνισε ότι «Ἑορτάζομεν τὴν πρώτην χρυσὴν χιλιετηρίδα τοῦ ἁγιορειτικοῦ μοναχισμοῦ. Οἱ κατοικοῦντες σήμερον εἰς τὸ Ἅγιον Ὄρος εἶναι οἱ συνεχισταὶ τῆς γνησίας Ὀρθοδόξου θρησκευτικῆς ζωῆς» . Και πρόσθεσε ότι το Άγιον Όρος είναι «ἡ κιβωτὸς τοῦ ἀκραιφνοῦς Ὀρθοδόξου μοναχικοῦ βίου καὶ ἐὰν οἱ ἄνθρωποι ἔδιδον μείζονα προσοχὴν εἰς τὸ σιωπηλὸν μήνυμα τοῦ μοναχικοῦ βίου, θὰ ἔζων ἐν εἰρήνῃ».
Με την σειρά του ο βασιλιάς Παύλος, κατά το πρόγευμα που παρέθεσε η Ιερά Κοινότης, μίλησε και υπογράμμισε ότι οι καταπληκτικές κατακτήσεις της επιστήμης «ανανέωσαν και πάλιν εις την σκέψιν μας την θείαν αλήθειαν ότι ουκ επ’ άρτω μόνον ζήσεται άνθρωπος». Και συμπλήρωσε ότι «η συχνή αύτη προς τον άνθρωπον υπόμνησις είναι αναγκαιοτάτη κατά τους παρόντας ιδία καιρούς, ότι η επιτευχθείσα ολική πρόοδος τυχόν παρερμηνευομένη, δυνατόν να προκαλέση εις την σκέψιν μας αισθήματα αυταρεσκείας και αυταρκείας έναντι του Θεού».
Η 24η Ιουνίου ήταν η τελευταία ημέρα της βασιλικής παρουσίας στον Άθω. Ο Παύλος και ο Κωνσταντίνος μαζί με τον Οικουμενικό Πατριάρχη και λοιπούς ιεράρχες έφτασαν στην Μονή Μεγίστης Λαύρας, όπου έγιναν δεκτοί «μὲ χαρμοσύνους καὶ πλήρεις μελωδικότητος κωδωνοκρουσίας τῶν δεκατριῶν κωδώνων τῆς Ἱερᾶς Μονῆς, τοὺς ὁποίους χειρίζονται θαυμασίως οἱ εἰδικοὶ κωδωνοκροῦσται μοναχοί».
1. Ιουστίνου Ιερομονάχου Σιμωνοπετρίτου, «Άξιον Εστίν» – Η θαυματουργή εικόνα του Πρωτάτου, Αγιορείτικα τετράδια 1 (1982)
2. Χρήστος Καρδάρας, «Το Άγιον Όρος κατά τη γερμανική κατοχή (1941-1944)», στο: Ελληνική Ιστορική Εταιρεία, ΙΣΤ’ Πανελλήνιο Ιστορικό Συνέδριο (26-28 Μαίου 1995), Θεσ/νίκη 1996, σελ. 537-542.